SINT-MICHIELSGESTEL – “Ze hebben Grete geslachtofferd.” Die conclusie trekt Jan ten Berge uit Sint-Michielsgestel nadat hij zich verdiepte in de vraag of er in Sint-Michielsgestel ten tijde van de Tweede Wereldoorlog ook Joodse slachtoffers te betreuren waren. Een intensieve zoektocht bracht hem bij Grete Spitzer.
Door Wendy van Lijssel
Grete was een uit Oostenrijkse gevluchte doofstomme jongedame die op het Instituut voor Doven verbleef en in 1942 gedeporteerd werd naar Auschwitz, waar zij stierf. In blijvende herinnering en als eerbetoon wordt er op zaterdag 28 september om 17.00 uur bij de hoofdingang van het voormalig instituut aan de Theerestraat een bijzondere Stolperstein gelegd. Iedereen is uitgenodigd de plechtigheid bij te wonen.
Naar aanleiding van de jaarlijkse dodenherdenking in 2018, vroeg Jan ten Berge zich af of er in Sint-Michielsgestel ook Joodse slachtoffers te betreuren waren. “Ik vond het verwonderlijk dat er helemaal niets bekend was over Joodse slachtoffers uit Sint-Michielsgestel”, stelt hij. Een zo bleek uiteindelijk, terechte verbazing. “Voor de oorlog woonden er hier geen joodse mensen, maar de oorlogsdreiging zorgde ervoor dat twee doofstomme dames uit Oostenrijk in 1939 als vluchteling terecht kwamen op het Instituut voor Doven. De ene heette Ilse Stern, die haar naam eerder al wijzigde in Bernd. Zij was half joods. Dat feit heeft haar uiteindelijk gered. Sterker nog. Zij heeft de oorlog overleefd en is nooit meer uit het Instituut vertrokken Ze stierf er in 1985”, aldus Ten Berge.
Slachtoffer
Die goede afloop gaat niet op voor de andere dame in dit verhaal. “Grete Spitzer is het enige Joodse slachtoffer uit Sint-Michielsgestel die om haar afkomst vermoord werd”, vertelt Ten Berge. Via internet, het BHIC in Den Bosch, het NIOD in Amsterdam en vele boeken die hij over het onderwerp las waarbij hij alle Gestelse informatie filterde, kwamen er steeds meer puzzelstukjes boven water. “Hoe meer ik las, hoe meer ik wilde weten. Elke kennis leidde tot meer behoefte aan een verbreding ervan en uiteindelijk de conclusie dat tot op heden iedereen dit verhaal over het hoofd heeft gezien”, verklaart hij zijn zoektocht. Volgens Ten Berge waren er echter achteraf, ook nu nog, mensen die iets wisten. “Ik heb via het Dovenpastoraat contact gehad met een intussen ruim 90-jarige oud-leerlinge van het Instituut die bevestigde dat ze altijd vraagtekens heeft gezet bij het vertrek van Grete”, meldt Ten Berge om toe te voegen: “In het archief van het Instituut is er echter óók geen letter over te vinden.”
Gedeporteerd
Het vreemde zat hem uiteindelijk in het feit dat de oproep aan Grete om zich te melden bij de Duitsers er niet toe leidde dat er een goede verstopplaats voor haar werd gezocht op het immens grote terrein van het Instituut, maar zij door de chauffeur van de directeur met haar koffertje afgeleverd werd op het station in Den Bosch. Grete arriveerde in de zomer van 1939 in Sint-Michielsgestel, werd op 28 augustus 1942 opgepakt en gedeporteerd naar Westerbork en al op 31 augustus afgevoerd naar Auschwitz. Daar werd ze op 3 september vermoord. “Waarschijnlijk werd vermoed wat er met haar ging gebeuren, maar werd medewerking verleend in de hoop dan verder met rust gelaten te worden. Ze hebben Grete geslachtofferd”, denkt Ten Berge.
Eerbetoon
Als eerbetoon en in blijvende herinnering aan Grete wordt op zaterdag 28 september om 17.00 uur een Stolperstein gelegd bij de hoofdingang van het Instituut. Stolpersteine, ook wel struikelstenen genoemd, zijn (kleine) monumentjes voor de slachtoffers van het nationaalsocialisme. Het is een project van kunstenaar Gunter Demnig die al in heel Europa deze gedenktekens zelf plaatste. Dat gaat hij op genoemde datum ook doen. Belangstellenden zijn van harte welkom om erbij te zijn. “Maar we maken er géén feestje van, maar wel een indrukwekkend moment. Een dat voor mij het einde van mijn lange zoektocht markeert. Het wordt een sobere plechtigheid.”
Jan ten Berge dook in het verhaal van Grete Spitzer
Foto's:
