15 juli 2020

Oud-Rosmalenaar brengt in New York evolutie coronavirus in kaart

ROSMALEN – Langzaam keren we terug naar een normale samenleving. Maar zoals voor de coronacrisis wordt het voorlopig nog niet. “Beperkingen blijven tot er een vaccin gevonden is”, denkt oud-Rosmalenaar Harm van Bakel. Hij heeft een laboratorium in New York en doet tegenwoordig onderzoek naar het nieuwe coronavirus. Daarbij kijkt hij onder meer naar hoe infectieziekten zich verspreiden en evolueren. Met zijn bevinding dat het virus dat zo huishield in zijn stad grotendeels uit Europa afkomstig was, haalde hij zelfs de New York Times.

Door Corrianne Schijvens-van Hassel

Harm van Bakel is geboren in ’s-Hertogenbosch en getogen in Rosmalen. Hij studeerde aan de Universiteit van Utrecht voordat hij samen met zijn vrouw naar Toronto vertrok om daar hun postdoctorale studies af te ronden. Na vijf jaar Toronto verhuisden de twee naar New York om daar hun eigen labs op te zetten in de Mount Sinai School of Medicine. Naast het bestuderen van de verspreiding en de evolutie van infectieziekten, kijken ze ook naar de interactie tussen bacteriën, virussen en ons lichaam.
“In mijn wetenschappelijk gebied doe ik voornamelijk genetisch onderzoek”, vertelt Harm.” Dat houdt in dat mijn lab kijkt naar hoe DNA georganiseerd is in genen, en hoe die gereguleerd worden. Zo heb ik een aantal jaren geleden gewerkt aan de ontrafeling van de genetische code van cannabis. Daarnaast kijken we ook hoe ons lichaam en immuunsysteem reageert op infecties. Infectieziekten zijn misschien niet het meest sexy deel van de biologie, maar ze staan door de verminderde effectiviteit van bijvoorbeeld antibiotica steeds meer in de belangstelling. Door de technologische ontwikkelingen in de laatste jaren is het nu mogelijk om de verspreiding en evolutie van infectieziektes zeer gedetailleerd te volgen en dat is de uitdaging die mij aantrok.”

Op het gebied van virussen keek Harm tot voor kort vooral naar influenza, de griep dus. “Coronavirus-onderzoek is nieuw voor ons, maar de technieken die we gebruiken om het te bestuderen zijn vergelijkbaar. De komst van het nieuwe coronavirus was voor ons geen grote verrassing. We hebben in het verleden al beperkte uitbraken van andere coronavirussen zoals SARS en MERS gezien. Vleermuizen zijn toen al aangeduid als een belangrijk reservoir voor dergelijke virussen. Naarmate de berichtgeving uit China op gang kwam, werd het snel duidelijk dat dit een ernstige nieuwe uitbraak betrof, die veel leek op het SARS-virus uit 2002-2004. Het was alleen niet zeker of SARS-CoV-2 (het huidige coronavirus) hetzelfde verloop zou gaan hebben. Toen het bevestigd werd dat corona virussen makkelijk over te dragen zijn van mens tot mens, was het een kwestie van tijd voordat het ook Amerika en de rest van de wereld zou raken.”

New York ontvangt jaarlijks 60 miljoen reizigers. Het duurde uiteindelijk tot 29 februari voordat corona daar de kop opstak. Harm: “De verwachting was dat de situatie ook hier ernstig zou worden. Bij ons persoonlijk was er geen angst, maar we kenden wel zorgen. De eerste weken van maart voelden door de voorbereidingen die ziekenhuizen troffen als een stilte voor de storm. Het stilleggen, de lockdown, was natuurlijk surrealistisch in een miljoenenstad als New York. Ik heb daar eerlijk gezegd weinig van meegekregen omdat we vrijwel continu aan het werk waren. Door de ontstane situatie werd al het niet aan het coronavirus verbonden onderzoek stilgelegd. We hebben daardoor enkele maanden met een paar andere groepen die virusonderzoek doen in verder lege gebouwen gewerkt.”

De groep van Harm ontdekte dat het virus dat New York teisterde niet zozeer rechtstreeks uit China, maar grotendeels uit Europa kwam en dat het al langer moest rondwaren dan aanvankelijk gedacht. Een virus verandert in de loop van de tijd, het muteert. Bij dit virus is er gemiddeld ongeveer elke twee weken een foutje bij het kopiëren van het RNA en dat vormt als het ware een moleculaire klok. Door die op te sporen, kun je de geschiedenis van een virus in kaart brengen. Op die manier bleek dat het virus dat midden tot eind maart in de stad heerste, al langer rond moest waren. “Er waren te veel veranderingen ten opzichte van het oorspronkelijke virus, we misten als het ware een aantal tikken van de klok. Het moest dus al een tijdje hier heersen, in een tijd waarin er niet getest werd en het virus dus ook niet werd gevonden.”

De Amerikaanse president Trump lijkt zich drukker te maken om het herstarten van de economie dan om de gevolgen van de pandemie. Toch heeft Harm daar verder geen last van. “We houden ons niet zo met de politiek en de beperkingen bezig. We rapporteren onze wetenschappelijke bevindingen en hebben nu verder weinig tijd voor bezinning. Ik blijf graag op de hoogte van het nieuws uit Nederland, maar kan geen vergelijking met de aanpak hier maken. Momenteel is de situatie in New York vergelijkbaar met Europa en onder controle. Maar het gevaar is zeker nog niet geweken en de situatie moet scherp in de gaten gehouden worden. In het zuiden van de VS zie je nu de gevolgen van te snelle opheffing van de coronamaatregelen en dat blijft een risico totdat vaccins breed beschikbaar zijn.”
Bij onderzoek daarnaar is het lab van Harm niet betrokken. “Maar we kijken wel of het virus zich kan aanpassen aan antivirale middelen.”

Komt er een tweede coronagolf? Harm vindt het moeilijk in te schatten. “Het is mogelijk dat er bijvoorbeeld in de winter weer een toename zal komen. We moeten de balans vinden tussen het openen van de maatschappij en het voorkomen van nieuwe uitbraken. Totdat een vaccin breed beschikbaar is zullen er beperkingen moeten blijven. Na een recente sterke toename van ziektegevallen in het zuiden en westen van de VS worden nu stappen genomen om het openingsproces daar terug te draaien. We weten dat die stappen werken, maar er zit altijd een zekere vertraging tussen het instellen van beperkingen en een daling van het aantal nieuwe besmettingen. Ik hoop dat de impact in de tussentijd binnen de perken blijft. Het is wederom een belangrijke les dat we dit virus niet moeten onderschatten.”

De laatste keer dat we een ernstige pandemie hadden was 100 jaar geleden. Er zijn wetenschappers die denken dat we er in de toekomst vaker mee te maken krijgen. “Ik hoop dat het nog lang duurt voordat er een nieuwe pandemie komt, maar het is een kwestie van tijd. Laten we ervan uit gaan dat we tegen die tijd geleerd hebben om ons te laten leiden door feiten en onderbouwde argumenten en niet door emoties en wishful thinking.”

Harm van Bakel

Foto's:


0