25 juli 2020

Tentoonstelling gijzelaarskamp na vier maanden geopend

SINT-MICHIELSGESTEL – Terwijl de journalist een blik werpt in een nagebouwde chambrette, een piepklein kamertje van een gijzelaar, klinkt er plotseling een stem door de Beekvlietboerderij. “Heren, het is half elf. Wilt u alstublieft de eetzaal opruimen en verlaten.” “Zo ging het in de tijd van het kamp ook”, weet Koos Loose, voorzitter van Heemkundevereniging Heerlijk Herlaar en een van de makers van de zondag geopende expositie over de gijzelaars van Beekvliet en Haaren. “Voortdurend klonken er berichten door de gangen.”

Door Wim Poels

‘Gegijzeld, maar niet verslagen’ is opgezet door Heerlijk Herlaar in samenwerking met de gemeente, Stichting Gedenkplaats Haaren en de Stichting Gijzelaars Beekvliet en Haaren en zou eigenlijk op 14 maart worden geopend. Corona hield de opening vier maanden tegen, maar zondag kon de expositie in aangepaste vorm van start. Zo worden er een beperkt aantal bezoekers tegelijkertijd toegelaten, uitsluitend na een reservering. Voor elke tentoonstellingsruimte was een informatieve tekst op een geplastificeerd A4’tje gemaakt. Een potentiële besmettingshaard, dus lieten de heemkundigen inderhaast voor iedere bezoeker een eigen boekje drukken met die teksten. Er is een looproute uitgezet, zodat bezoekers elkaar zo min mogelijk in de weg lopen.
En in die vier maanden is ook nog eens de laatst levende gijzelaar van het kamp overleden. Leo de Waal had toegezegd 14 maart naar de opening te komen, zondag nam zoon Gijs de honneurs waar. Hij was overigens niet het enige familielid van een oud-gijzelaar. Loose heeft ook gesproken met een zoon van Jan de Quay, in de jaren zestig premier van ons land. “Hij vertelde nog dat zijn moeder op 14 augustus 1942 hoorde dat Jan een dag later geëxecuteerd zou worden. Er werd de 15e een kapelletje ingewijd op het landgoed van de De Quays. Die avond hoorde moeder dat Jan nog in leven was”, aldus Loose. Er zijn die dag overigens wel degelijk vijf gijzelaars gefusilleerd.

Die fusillade is een van de onderwerpen die in de tien thematisch ingerichte zalen aan de orde komen en die samen een aardig beeld geven van het leven in het gijzelaarskamp dat in mei 1942 werd ingericht in het Kleinseminarie Beekvliet. De gijzelaars waren onder meer de 450 prominente Nederlanders die op 4 mei 1942 werden opgepakt als reactie op een actie van het verzet. Daarnaast kwamen er ook gijzelaars die al jaren eerder gevangen waren genomen, toen als vergelding voor het oppakken van Duitsers in Nederlands Indië.
“Ze hadden het er goed, prettig zelfs. Alleen konden ze elk moment worden geëxecuteerd”, zegt Hans Goedkoop in een documentaire van Andere Tijden. Stukken daaruit zijn op verschillende plekken in de tentoonstelling te zien. Dat executeren gebeurde overigens ‘maar’ twee keer. De reactie van zowel de gijzelaars als in het land waren zodanig, dat de Duitsers besloten van verdere fusillades af te zien. Maar dat wisten de Beekvlieters niet, zij bleven gevangen zitten.

Bezoekers werpen een blik in de eetzaal en een chambrette. Leuk zijn de verschillende plekken waar het resultaat van creatieve uitspattingen te zien zijn. Want de gijzelaars, allen mannen, waren heren op niveau en wisten hoe ze elkaar bezig moesten houden. Dat kon met relatief eenvoudig knutselen. Twee weken geleden bijvoorbeeld brachten familieleden van gijzelaar R. Jellema zijn dagboek uit Beekvliet en een maquette van een boerderij, waarmee hij tiende was geworden bij een knutselwedstrijd in het kamp. Het werkje is nu te zien.
Van een wat hogere orde zijn de portretten die Karel van Veen van een groot aantal gijzelaars schilderde. Er hangen er een paar in de Beekvlietboerderij en het vorig jaar verschenen boek van Yves de Vries hierover ligt ter inzage. Ook hier zie je weer dat de expositie de familie van ex-gijzelaars trekt. “Onlangs liet een familie van zich horen die ook nog een schilderij had. Over een paar weken komen ze hier en ik hoop dat ze het werk meenemen”, vertelt Loose.
Natuurlijk, het zijn vooral teksten en voorwerpen die de geschiedenis levend houden. Er is bijvoorbeeld een studiezaaltje met boeken, deels gedigitaliseerd, en pc’s met interactieve presentaties. De Gestelse dichter Gé van Berkel en Koos Loose zorgen voor een welkome afwisseling. Ze maakten een filmpje, waarin ze tegen een achtergrond van foto’s uit het kamp met zichtbaar plezier het stuk ‘Thomasvaer en Gijzelaar’ voorlezen. Dat werd door enkele gijzelaars op rijm geschreven en uitgevoerd als wat we tegenwoordig een oudejaarsconference of Torenpraat zouden noemen. Het geeft een indruk van de wat studentikoze sfeer in het kamp en de zelfspot waarmee in ieder geval een deel van de gijzelaars zich overeind hield.
Ook de ‘Geest van Gestel’ is een belangrijk thema. Politici van velerlei pluimage en andere hooggeplaatste personen in het kamp bespraken met elkaar de toekomst en zij zagen onder meer een ontzuild Nederland voor zich. Oud-gijzelaar Wim Schermerhorn werd de eerste naoorlogse premier, maar in de echte wereld keerden oude patronen snel terug. Al is de basis voor de latere PvdA wel in het kamp gelegd.

Indrukwekkend is een lijst met de namen van alle 1276 gijzelaars die in Haaren en Beekvliet gevangen hebben gezeten. Bezoekers worden hier ook opgeroepen verhalen van kennissen of familieleden over het kamp te delen. “Want het is de bedoeling dat de expositie zich blijft ontwikkelen”, legt Loose uit. “Nieuwe verhalen hebben we de afgelopen tijd en bij de opening al gehoord, het zou mooi zijn als er meer bijkomt. Zelf heb ik de afgelopen maanden ontzettend veel geleerd over wat hier gebeurde.”
Om de tentoonstelling te kunnen bezoeken, moet u reserveren, maximaal vier kaartjes. Dat kan via gijzelaarskampbeekvliet.nl. Er wordt gewerkt met bloktijden en er zijn maximaal 20 mensen per blok welkom. De tentoonstelling is op maandag, woensdag, zaterdag en zondag open van 14.00 tot 17.00 uur en op dinsdag- en donderdagavond van 19.30 tot 21.00 uur. Voor groepen is het in overleg mogelijk op andere tijden te reserveren.

Thomasvaer en Gijzelaar

Foto's:


0